رسانه‌ها کدام ویروس‌ها را منتقل می‌کنند؟

زاهدان- ندای باران- در اینستاگرام به دنبال روش‌های بهینه استفاده از اسپرسوساز، به اکانتی می‌رسم که یک باریستا با شور و هیجان خاصی در حال توضیح این نکته به مخاطب خودش است که برای داشتن بهترین کارکرد در دستگاه اسپرسوساز باید از آب معدنی استفاده کرد چون آب معدنی «آب مقطر»(!!!) است و باعث تشکیل رسوب در دستگاه نمی‌شود.

اسکرول می‌کنم و اکانت یک فروشنده لوازم خانگی دقیقا با همان شور و هیجان تاکید دارد که باید از آب جوشیده استفاده کرد چون آب جوشیده «آب مقطر»(!!!) است و باعث رسوب در دستگاه نمی‌شود.

فاطمه لطفی روزنامه نگار می نویسد: اندک دانش من در حوزه آب (با مدرک ارشد مهندسی آب) به من فهمانده است که نه آب معدنی و نه آب جوشیده نه تنها آب مقطر نیستند بلکه اصلا تولید آب مقطر به این راحتی نیست و ضمنا اگر تولید آب مقطر به این راحتی بود در کنار پودر آمپول پنی‌سیلین یک واحد آب مقطر تحویل داده نمی‌شد، حالا بماند که آب مقطر اصلا نوشیدنی نیست.

این همان «علم اینستاگرامی» است.

البته اینکه من یا هر کس دیگری فرض بگیریم که آب اسپرسوساز مقطر است یا نه، چندان فرقی در زندگی حال و آینده مردم یک کشور نخواهد داشت، فضای مجازی مملو از این آموزش‌های غلط درباره نگهداری لوزام خانگی‌ است، مشکل زمانی پیش خواهد آمد که این «علم اینستاگرامی» از حوزه «خرمالو نخورید چون دچار انسداد روده خواهید شد» عبور می‌کند و به شکل‌گیری تفکرات و تصورات خاصی منجر می‌شود که هدایت توده جامعه را به همراه دارد.

یونسکو سواد را در یک بازه دوازده‌گانه سواد تعریف می‌کند که یکی از آن‌ها سواد رسانه‌ای‌ست. سواد رسانه‌ای توانایی و قدرت دسترسی، تحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات و پیام‌های رسانه‌ای‌ست.

مارشال مک لوهان، اندیشمند و مخترع اصطلاح «دهکده جهانی»، جمله مشهوری دارد که می‌گوید: «رسانه، خودِ پیام است». به گفته مک‌لوهان  تأثیر یک رسانه بر افراد یا جامعه، به میزان شدت تغییراتی بستگی دارد که هر فناوری جدید در زندگی روزمره به وجود می‌آورد.

مک‌لوهان اعتقاد داشت که رسانه‌ها وسیله‌ای برای بسط و گسترش بدن‌اند. به عنوان مثال، اتومبیل راه رفتن را امتداد می‌دهد و روزنامه نطق را گسترش می‌دهد. رسانه نحوه ارتباط با دنیا را تغییر داده‌است و نگرش را به دنیا عوض می‌کند. در واقع نگاه ما به پیام رسانه و محتوای آن، توجه ما را به خود آن از بین می‌برد. در نگاه مک‌لوهان مهم‌ترین پیام رسانه، تأثیر آن در دیدگاه ما به زندگی است.

مک‌لوهان می‌نویسد: «تاثیرات فناوری الگوهای درک و فهم و ما را، به‌تدیج و بدون هیچ مقاومتی تغییر می‌دهد.»

در نقطه مقابل مک‌لوهان، دیوید سارنوف، بنیانگذار ابرشرکت رادیویی آمریکایی آرسی‌ای و شبکه ان‌بی‌سی، معتقد بود که «محصولات علم مدرن فی‌نفسه نه خوبند نه بد، بلکه روش استفاده از آنهاست که ارزششان را تعیین می‌کند».

اما مک‌لوهان به خوبی فهمیده است که «هر رسانه جدیدی زندگی ما را تغییر می‌دهد و محتوی یک رسانه، صرفا آن تکه گوشت لذیذی‌ست که سارق جلوی سگ نگهبان ذهن ما می‌اندازد تا حواسش را پرت کند».

درواقع همان‌طور که کارل مارکس، فیلسوف، معتقد بود «آسیاب بادی جامعه‌ای با اربابان فئودال و آسیاب بخار جامعه‌ای با سرمایه‌داری صنعتی به بار می‌آورد»، مک‌لوهان هم می‌گوید که رسانه‌ها صرفا کانال‌های اطلاعاتی ما نیستند، آنها فقط خوراک فکری ما را تامین نمی‌کنند، بلکه «فرایند تفکر جامعه ما» را نیز شکل می‌دهند.

باور بسیاری از کارشناسان رسانه و جامعه‌شناسان این است که انتشار اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی به تهدیدی جدی برای منافع عمومی تبدیل شده. نمونه چنین اطلاعات غلطی را در دوران شیوع بیماری کرونا به‌وضوح دیدیم.

اطلاعات غلط آنلاین در حال افزایش است. فناوری‌های جدید ویرایش عکس‌ها و ویدیوها را برای انعکاس واقعیتی که اساسا وجود ندارد، آسان‌تر از همیشه کرده‌اند. هر کسی که یک حساب در یک رسانه اجتماعی دارد می‌تواند به یک منبع «خبر» تبدیل شود. برای افراد و رسانه‌هایی که اخبار را پست می‌کنند، هدف همیشه این است که تا حد امکان توسط افراد بیشتری دیده شوند و برای دیده‌شدن استفاده از هر ابزاری مجاز است چون به قول ماکیاولی «هدف وسیله را توجیه می‌کند».

واقعیت‌های تحریف شده با دکمه «اشتراک‌گذاری» به برداشت‌های اشتباه در شبکه بزرگی از افراد ختم می‌شود، که نه تنها برای دستگاه اسپرسوز ما خطرناک است، بلکه با اطلاعات غلط باعث شیوع بیشتر ویروس‌هایی چون کرونا و تنفر نژادی، قومیتی یا خرافات در جوامع می‌شود؛ و همه این عوامل می‌توانند بستر و زمینه خوبی برای تسلط اقتدارگرایان فراهم کنند.